İnsan hayatını tehlikeye sokabilecek her türlü maddenin işlenmesinde, üretiminde, taşınmasında, depolanmasında ve temizlenmesinde gerekli güvenlik önlemlerini almak gerekir. İş güvenliği ve işçi sağlığı ilkeleri bunu gerektirir. İş güvenliği bilim dalının oluşmasındaki temel amaçlardan biri işyerinin güvenliğini sağlamaksa diğeri de çalışanların sağlığını korumaktır. Bu konunun kapsamına asbestle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemlerini de almak gereklidir.

Sanayi alanında kullanılan asbest, tozu olan ve bire bir etkileşimde insan sağlığını tehlikeye atabilecek bir maddedir. Asbestin bulunduğu yerden uzaklaştırılması, sökülmesi, herhangi bir yıkılma, tamir ve bakım çalışmasında bir sağlık riskinin oluşmaması için hangi ölçülerde asbestin tehlikeli olacağını belirlemek ve çalışanlara bu konuda eğitim vermek iş güvenliği uzmanının görevleri arasındadır.

Asbestle çalışmadaki sınır değerleri bilerek iş güvenliğini ona göre oluşturmak önemlidir. Asbest söküm uzmanı ile asbest söküm çalışanının asbest tozuna direkt olarak maruz kalması söz konusu olduğu için esas eğitimin ve iş güvenliği önlemlerinin bu iki çalışan üzerinden yürütülmesi hayati derecede mühimdir.

Asbestle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri

Bilindiği gibi söz konusu yönetmeliklerde izin olmadığı sürece asbest ile ilgili herhangi bir çalışma yapmak yasaklanmıştır. Asbest içeren ürünlerin imalatı veya işlenmesi, asbestli maddelerin veya ürünlerin dışa satımı veya dıştan alımı ile asbest maddesinin çıkarılması, işlenmesi ve satılması Çevre Bakanlığı tarafından kesinlikle yasaklanmıştır.

İş güvenliği önlemi olarak oldukça tehlikeli seviyede olan bir sektör olduğu için risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu değerlendirmede işverenlerin asbest ile çalışan her personelini dahil etmelidir. Sadece İSG uzmanı ve işveren değil saha elemanlarının da görüşleri ve fikirleri kesinlikle alınmalıdır. Bu kapsamda yapılacak değerlendirmenin ardından alınabilecek önlemler arasında;

• Öncelikli olarak asbest sınır değerinin 8 saatlik bir çalışma için 0,1 lif/cm³ değerini geçmemesi gerekir.
• Asbest ile ilgili söz konusu çalışmanın iş gücü olarak mümkün olan en az personel ile yapılması gerekir. Maruz kalma riskini azaltmak için önemlidir.
• Asbest tozunun oluşmamasını sağlamak gerekir. Oluşması önlenemiyorsa yayılmasını önlemek gerekir.
• Asbest miktarının ölçümü veya kişisel koruyucu donanımlardaki asbest miktarının ölçümü için kullanılan her türlü cihazın temizliğinin düzenli olarak yapılması gerekir.
• Taşınma işleminde asbest tozunu yayılmasını önleyecek paketleme metotları kullanılmalıdır.
• Asbestin imhası veya ortamda uzaklaştırılması için ilgili standartlara uyarak kurallı şekilde uygulama yapmak önemlidir.

Asbestle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik

28539 sayılı ve 25.01.2013 tarihli Resmi Gazetede “Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” yayınlanmış olup halen geçerliliğini sürdürmektedir. Bu yönetmelik aşağıdaki konulara kesin bir dille açıklık getirmektedir;

• Kullanım yasağı
• Risk değerlendirmesi
• Söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma işlemleri
• Yetkili kişiler
• Bildirim ve iş planı
• Asbest ölçümleri
• Sınır değer
• Sınır değerlerini aşılmasının önlenmesi
• Sınır değerlerin aşılması
• Genel önlemler
• Çalışanların bilgilendirilmesi
• Sağlık gözetimi
• Kayıtların tutulması
• Eğitim programları
• Uygulama esasları
• Belge düzenleme
• Asbestin laboratuvarda ölçülmesi

Asbest ile ilgili çalışma yapacak her personelin iş güvenliği prensiplerinden uzaklaşmamak kaydı ile sağlık muayenelerinin yapılması gerekir. Personelin daha önceki sağlık tarama bilgilerini içeren dosya kaydının tutulması, solunum testinin en düzenli şekilde yapılması, gizlilik ilkelerinden taviz verilmemesi, akciğer filmlerinin çekilmesi, solunum fonksiyon testinin yapılması önemlidir.

Herhangi bir şüphede çalışanın kapsamlı bir sağlık taramasının yapılarak tespit edilen hastalığın önleminin alınması da hem iş güvenliği uzmanının hem de işyeri hekiminin en asli görevleri arasında sayılmaktadır.

Teknik Asbest Sökümü Nasıl Yapılır?

Asbest sökümü nasıl yapılır? konusunda bilimsel ve teknik olarak belirli aşamaların izlenmesi gerekir. Sırasıyla yapılacak çalışmalar, söküm işlemlerinin başarılı ve sağlıklı şekilde sonuçlanmasına katkı sağlayacaktır. Bu nedenler yapılacak söküm çalışmalarında temel olarak dikkat edilecek süreçler;

• Tespit
• Asbestli malzemenin durum değerlendirmesi
• Sökümden kaynaklanacak risklerin değerlendirilmesi
• Bildirim ve iş planı
• Karantina alanının belirlenmesi
• Kabinlerin yerleştirilmesi
• Negatif basınç ünitesinin düzenlenmesi
• Kişisel koruyucu donanımların kullanılması
• Atıkların bertarafı

Genel olarak bahsedilen bu süreçlerde binalarda yapılacak çalışmada asbest varlığı söz konusu ise asbest sökümü yapılması şarttır.

Asbestli malzemenin durumuna bakılarak, yüzeyin hasar alıp almadığı, dolguların kırılıp kırılmadığı, yüzeyden ayrılıp ayrılmadığı, yakınlarda asbest tozunun olup olmadığı tespit edilmelidir.

Söküm çalışmalarından önce Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirim yapılması gerekmektedir. Bildirimde yapılacak iş planı da yer almalıdır. Bu bildirimde yer alması gereken detaylar;

• Asbest söküm çalışanı belgesi
• Asbest söküm uzmanı belgesi
• İş başlama tarihi ve tahmini bitiş süresi
• Çalışan sayısı
• Yapılacak iş ve işlemler
• Asbestin türü ve miktarı
• İşyerinin ticari ünvanı ve adresi

Bildirimde yer alacak iş planında ise;

• İşin çeşidi ve tahmini süresi
• İşin yürütüleceği yer
• Kullanılacak yöntem
• Kullanılacak ekipmanın özellikleri
• Çalışanların korunması ve arındırılması
• Ortamda ve yakında bulunanların korunması
• Asbestin binadan uzaklaştırılması ve taşınması yer almalıdır.

Asbestle çalışmada mutlaka bir karantina alanı oluşturulması ve çalışanları bu karantinadan sonra mekandan uzaklaşmaları sağlanmalıdır. Asbestin sökümünden sonra nasıl taşınacağı ile ilgili de gerekli tedbirlerin alınması önemlidir.

Asbest Sökümü Sırasında Alınması Gereken İSG Tedbirleri

Asbestle çalışmalarda alınacak güvenlik önlemleri ile ilgili 28539 sayılı Resmi Gazetede bir resmi yazı yayınlanmıştır. Bu karara göre hareket etmek önemlidir. Bu esnada alınması gereken İSG tedbirleri ile ilgili olarak birçok detaya yer verilmiştir.

Öncelikle bir risk değerlendirmesi yapmak gerekmektedir. İşverenin asbest sökümünde bir uzman bulundurması ve çalışanların da mutlaka asbest söküm belgesi olmasını sağlamak sorumluluğu bulunmaktadır. Solunum yoluyla rahatsızlık oluşturduğu için uygun solunum sistemi koruyucusu kullanmak gerekir. Yoğun asbest bulunan yerlere sınırın aşılabileceğini belirten levhalar konulur. Asbestli malzemeden çıkan tozun, çalışma alanının dışına çıkması önlenir.

Asbestle Çalışmada Dikkat Edilecek Hususlar

Asbestle çalışmada dikkat edilecek genel hususlar konusunda yine ilgili yönetmelik atıfta bulunmaktadır. Çalışma alanında tüm bilgilendirici levhaların bulundurulması önemlidir. Çalışma alanına görevli, yetkili ve eğitimli kişilerin dışında kimselerin girmesi önlenmelidir. Çalışanların yeme, içme ve kişisel hijyenlerini sağlayacakları alanlar belirlenmeli ve kesin şekilde ayrılmalıdır.

Çalışanların maske, koruyucu kıyafet ve diğer ekipmanları temin edilmeli ve kullanmaları sağlanmalıdır. Bu koruyucu ekipmanların alan dışına çıkarılmaması gerekir. Ayrıca bu donanımların özel bir yerde saklanması önemlidir.

Dikkat edilmesi gereken hususlar arasında çalışanların asbest tozunun zararları konusunda bilgilendirilmesi önem arz eder. Ölçümlerin yapılması ve sınır değerlerinin aşılması durumunun rapor edilmesi, sigara içilmesine izin verilmemesi, asbest maruziyetini asgari seviyeye indirmek için gereken tedbirler dikkatle yerine getirilmelidir.