COVID-19 salgını adeta dünya iş piyasalarını dönüştürdü. Enfeksiyonlar artmaya devam ederken dünyanın birçok yerinde bazı ülkeler ekonomik istikrarı sağlamak için işe dönüş kararları almaya başladı. Türkiye de kamu kurumlarında dönüşümlü çalışma modelini, özel sektörde ise bazı çalışma alanlarının faaliyetlerini tamamen sınırlandırarak veya şartlandırarak çalışma hayatını sürdürmeye çalışıyor. Ancak bir gerçek var ki tüm dünyada hükümetler, işverenler, çalışanlar ve sendikalar ekonomik ilerlemeyi güçlendirecek aktivitelerin devamı için işe güvenli ve sağlıklı dönüş yapmak mecburiyetindeler.

Güvenli olmayan uygulamalar ve kalabalık halde çalışılan alanlar sağlık için tehdit oluşturacaktır. Bu yüzden tam bir işbirliği içinde insana yakılır bir iş ortamı sağlamak, güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları oluşturmak gerekiyor. Uluslar Arası Çalışma Örgütü (ILO) bu konuda hükümetlere, işverenlere ve işçi örgütlerine aşamalı ve güvenli bir dönüş için politika rehberi hazırladı. İşyeri düzeyinde risk değerlendirmeleri, önleyici ve koruyucu önlemler kontrol hiyerarşisi gibi konuları içeren rehberin tüm paydaşlarımıza faydalı olmasını diliyoruz.

İşe Güvenli Dönüş İçin Etkili Bir Politika Oluşturmak

Bazı ülkeler ulusal iş dönüş politikaları yayınladı ve aşamalı şekilde devreye sokmaya başladı. İşe dönme kararındaki belirleyici faktörlerin risklerin azaltılması ve sağlıkla ilgili önlemlerin alınması olması gerekiyor. Ekonominin yeniden aktivasyonu ve sürdürülebilirliği için işçilerin işyerinde güvende olmaları ve yeni koronavirüs salgınına karşı gereksiz risklere maruz kalmaması adına önlem alınması öneriliyor.

Risk elbette sadece Covid-19 ile ilgili değil. Çalışma şartlarını da yeni duruma göre şekillendirmek gerekiyor. Psikososyal riskler, kimyasala tehlikeler, artan temizlik ve dezenfektan kullanımı, garip duruşlardan kaynaklanan ergonomik riskler, yetersiz tesis ve ekipmanlar konusunda bütüncül yaklaşmak önemli. Yeni sadece koronavirüse odaklanıp diğer riskleri düşünmemek de yeni tehlikeler doğurabilir.

Uluslar Arası Çalışma Standartları işe dönüş için normatif çerçeve oluşturulmasında esas alınmalı. Özellikle İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi, Mesleki Sağlık Hizmetleri Sözleşmesi, İş Güvenliği için Teşvik Çerçevesi ve Sağlık Sözleşmesi kapsamındaki yaklaşımların dikkat alınması tavsiye ediliyor. Covid-19 salgınında işe dönüş için güvenli ve sağlıklı bir ortam oluşturmak isteyen ülkelerin geliştirecekleri politikalarda uluslar arası sözleşmelere de önem vermesi, global bir virüsün işbirliği ile yenilmesine katkı sağlayacaktır.

Sağlıklı ve Risklerden Arındırılmış Bir Çalışma Ortamı Sağlamak

 İlgili sözleşmelere uyulduğu takdirde sağlıklı ve risklerden arındırılmış bir çalışma ortamı sağlanabilir. Yeni kriz şartlarında makul şekilde uygulanabilir ortam düzenlemesi yapmak işverenin sorumluluğudur. İSG uzmanların bu süreçte etkin rol oynamalıdır ve koronavirüs ile ilgili hizmet içi eğitimlerini sürdürmelidir.

İşçilere maliyeti olmadan yeni koruyucu ekipmanları sunmak işverenin yükümlülüklerinden birisidir. Meslek hastalıkları, iş güvenliği önlemleri, temel İSG bilgisi eğitimleri de aksatılmadan verilmelidir.

İşçilerin Bu Süreçte Dikkat Etmesi Gereken Sorumlulukları

İşveren tarafından organize edilen İSG prosedürleri ve İSG eğitimlerine katılmak, hayatlarını tehlikeye sokacak uygulamalardan kaçınmak, alınan genel İSG tedbirlerine uymak, meslek hastalığına neden olabilecek ihmallerden ve davranışlardan kaçınmak işçilerin sorumluluğudur. İşverenler ilgili tedbirleri aldığı sürece iş güvenliği uzmanının da dahil olduğu İSG eylem planına uymak zorundadırlar.

Yeniden işe dönüş sürecinde sosyal diyalog alınan önlemlerin başarılı olması açısından kritiktir. Politika tasarlamak ve ihtiyaç duyulan güveni tesis etmek için işe dönüşün sağlam bir şekilde kurgulanması gerekir. Bu dönüş sürecinin muhakkak işverenlerin, işçi temsilcilerinin ve işçi örgütlerinin istişaresi ile yürütülmesi önem taşır. Tüm sektörlerden temsilcilerin problemlerini dinleyerek etkili tedbirler alınması mümkün olacaktır.

Bu açıdan işçileri temsil eden işçi örgütlerinin, çalışanların endişelerini seslendirmesi onların daha iyi korunması açısından önemlidir. Buna sadece iş anında değil, işe ulaşma ve işten eve dönme süreçleri de dahil edilmelidir. En savunmasız grupların riske daha çok maruz kalacağı unutulmamalıdır. Bu illet bireysel risklerin gruplara taşınmasına neden olmaktadır.

İş Güvenliği Politikası Oluşturmada Paydaşların Rolü

Ulusal İSG politikası oluşturmak için ILO’nun sunduğu rehberliğe başvurmak faydalı olacaktır. Özellikle Pandemi sonrası işe dönüşte dünya standartlarında bir iş güvenliği tasarımı oluşması için bu kılavuzlara göz atmak gerekiyor. İSG’nin sürekli iyileştirilmesi, günün şartlarına uyum sağlaması, ulusal politika ve programların geliştirilmesi, işveren ve işçi örgütlerinin temsilcilerine danışılması önemlidir. Kurumsallığı güçlendirerek etkili ve güvenli bir iş ortamı oluşturmak daha iyi bir ülke inşa edilmesine aracılık edecektir.

İşe dönüş için etkili ulusal politikalar hükümetin koordineli eylemleriyle gerçekleştirilir. Sorumlu makamlar arasındaki koordinasyonu ve düzenlemeleri tanımlamak, özelikle çalışma ve sağlık bakanlıkları arasında olması gereken kayıt ve vakaların bildirilmesi, iş sağlığının karşılıklı güçlendirilmesi için ön koşul olarak kabul edilmelidir.

COVID-19’un işçiler ve aileleri üzerinde oluşturduğu etki, işverenlerin problemlerini çözmek ve her ikisini de koordineli şekilde gerçekleştirmek önemlidir. İş süreçlerini ve düzenlemelerini ayarlamak, uzaktan çalışma gibi önlemler almak, işçilerin virüse yakalanma ve yayılma riskini azaltmak için gereklidir. Hem işçilere izin verebilmek hem de işyerinin operasyonel kalmasını sağlamak Pandemi sürecinden çıkılmasında anahtar olacaktır.

Ulusal işe dönüş politikaları cinsiyete karşı duyarlı olmalıdır. Mümkün olduğu kadar kadın çalışanlardan da bir temsilci bulunmalıdır. Özellikle gebelik durumu yaşayan kadın çalışanların ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Kayıt dışı çalışanlar ile göçmen işçiler de  kişisel koruyucu önlemler dahil olmak üzere önleyici tedbirlere eşit erişime sahip olmalıdır. Enfekte olan işçilerin acil olarak sosyalleşmesinin önüne geçilmesi gerekir.

Yönetim ve işçi sınıfı ile temsilciler işin asli unsuru olmalıdır. İşe dönüş önlemlerinin uygulanması, bunun sürdürülebilir olması, İSG kurulları, işçi temsilcileri ve işverenin bir bütün halinde birlikte çalışmasına bağlıdır. Hastalığın önlenmesi ve hafifletilmesi için planlar, acil durumlar için hazırlıklar, iş sürekliliğinin sağlanması ve risk değerlendirme sonuçları aşamaları profesyonel şekilde yürütülmelidir.

İşyerlerinin Kapatılması ve Yeniden Açılması Kararı

İş güvenliği ve çalışan sağlığı açısından işyerlerinin açılması, kapatılması ve yeniden açılması kararları, iş faaliyetlerini askıya almak veya azaltmak için değerlendirme kapsamlı bir risk temelinde yapılmalıdır. Tüm mesleki güvenlik ve sağlık risklerinin yanında COVID-19 önlemlerinin entegre şekilde alınması çok önem arz eder.

Kritik personel ve hizmetler, bakım ve yardım, acil servisler, güvenlik prosedürleri gibi etkenler politika oluşturmada gözden kaçırılmamalıdır. Benzer maruz kalma seviyelerine sahip farklı risk seviyeleri, farklı işler ve görevler olabilir. Bu nedenle risk değerlendirmesi her ortam için ayrı ayrı yapılmalıdır. Risk değerlendirmesinde çevre, görev, varsa farklı tehditler, kaynaklar, mühendislik kontrolleri, kişisel koruyucu donanımlar göz önünde tutulmalıdır. Bireysel riskleri öngörerek grup dinamiğinin bozulmasına mani olunmalıdır.

Herhangi bir tedbir hiyerarşisi oluşturulmadan önce riskler değerlendirilir. Çalışan temsilcilerini sürece dahil ederek güvenlik ve sağlık kurulları tam randımanlı şekilde çalıştırılmalıdır. Sağlam prosedürlerle yapılacak bir risk değerlendirmesi ileriki adımlarda başarıya ulaştırılmasını kolaylaştırır. İşçilerin dolaştığı bina, sıhhi tesisler, kafeteryalar, ortak alanlara erişim, işe gidip gelme, giriş-çıkış riske değerlendirmesini içine alınmalıdır.

İş ortamı tam anlamıyla değiştirilemese de uzaktan çalışma dahil olmak üzere bir dizi önlem ile insanların iç içe olmaları engellenebilir. Belirli bir zamanda bir tesisteki toplam işçi sayısının düşürülmesi, alternatif günlere yayılması gibi tedbirler bulaşma oranını düşürecektir.